Quảng Bình từ lâu đã nổi tiếng là nơi có nền lịch sử lâu đời, chứa đựng nhiều nét văn hóa tinh thần độc đáo. Đặc biệt kể đến là Hò khoan Lệ Thủy với lối hát mộc mạc, gần gũi, làn điệu dân ca này từ bao đời nay đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của người dân quê hương Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Nguồn gốc Hò khoan Lệ Thủy
Hò khoan Lệ Thủy bắt nguồn từ lao động sản xuất, khi mà con người cần có sự hợp tác với nhau để tạo thành sức mạnh chống chọi với thiên nhiên khắc nghiệt. Cùng nhau sản xuất, sự nhịp nhàng hay mạnh mẽ, hay khoan thai tùy hoàn cảnh, khi tỏ tình, khi nhắn nhủ yêu thương, hay khi hờn trách thói hư tật xấu của nhau,… theo một cách rất văn minh. Tất cả những điều đó đã biến hóa và được thổi hồn vào các điệu hò Lệ Thủy.
Hò khoan Lệ Thủy trải qua bao nhiêu khó khăn thăng trầm nhưng vẫn giữ được đúng quy tắc, quy luật nghiêm ngặt; với 9 mái (làn điệu), bao gồm: mái chè, mái nện, lỉa trâu, mái ruỗi, mái nhài, mái ba, mái hò khơi, mái xắp và mái hò nậu xăm. Trước đây người ta hò mái chè, mái nện lúc xây nhà, xây chùa; mái nhì lúc chèo đò, cày ruộng; mái hò nậu xăm khi đi biển… Đến những năm tháng chiến tranh gian khổ, hò khoan hiện hữu trong việc tuyên truyền địch vận, tiếp lương thực, hay còn gọi là hò cách mạng.
Con người Lệ Thủy vừa thông minh dí dỏm, lại đa tình lãng mạn, vậy nên Hò khoan Lệ Thủy đã đạt đến trình độ điêu luyện, khiến người nghe có cảm xúc riêng tư, lay động lòng người; cũng có những làn điệu vui nhộn, mộc mạc, chân chất như con người Lệ Thủy, Quảng Bình.
Nét đặc sắc của làn điệu Hò khoan Lệ Thủy
Hình thức của Hò khoan Lệ Thủy chủ yếu được biểu hiện bằng lối diễn xướng tập thể bao gồm hai loại là cá nhân lĩnh xướng (hò) và tập thể hội xướng (xô). Hò được sử dụng ngay trong khi làm việc: Đi cấy, đi cày, giã gạo, xây nhà,… nhằm khích lệ tinh thần lao động của nhân dân. Ngoài ra, hò còn dùng để tâm tình, đối đáp hay trao duyên trong những ngày hội cổ truyền.
Nét độc đáo Hò khoan Lệ Thủy thể hiện ở chỗ, đây là điệu hò một mình cũng được mà nhiều người thì càng hay. Khi chỉ có một mình thì hò cả cái, cả con; hai người trở lên thì một người hò cái, nhiều người hò con. Loại hình nghệ thuật này có thể hát về rất nhiều chủ đề, chẳng hạn như hò thi nhau, hò đố, hò trêu tức, hò nối hơi, nối trí,… đa dạng và linh hoạt.
Hò khoan sử dụng lối hát dung dị, mộc mạc, vừa gần gũi, tưởng chừng đơn giản nhưng chứa nhiều tầng ý nghĩa và nghệ thuật trong cả lời lẫn nhạc. Đặc biệt, Hò khoan Lệ Thủy mang tính nhân đạo, tính bình đẳng trong xã hội không phân biệt giàu nghèo, tuổi tác, nghề nghiệp, quê quán,…
Làn điệu này trải rộng từ ruộng đồng đến sông sâu, từ đồng bằng lên núi cao, từ rừng rậm ra biển lớn. Trên núi có “hò lỉa trâu” vang vọng, vút cao đầy uy lực; dưới biển có “hò khơi” dẻo dai, vững chãi và “hò nậu xăm” phấn chấn, rộn ràng; vùng đồng bằng có tình nghĩa sâu nặng của sáu mái hò còn lại thể hiện sự phóng khoáng, linh hoạt của người hát. Hò vừa khích lệ, động viên tăng năng suất lao động, vừa là món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người dân.
Ngày 8-5-2017, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành quyết định chính thức công nhận Hò khoan Lệ Thủy là Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia. Sự kiện này có ý nghĩa lớn lao trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản, là niềm tự hào, niềm vinh dự lớn với nhân dân Quảng Bình nói chung và con người Lệ Thủy nói riêng.
Đây là kết quả của quá trình nỗ lực bảo tồn, phát huy di sản của chính quyền và ngành văn hóa địa phương, cũng như tâm huyết của các nghệ nhân luôn cháy hết mình với niềm đam mê nghệ thuật.
Vai trò “bà đỡ” để phát huy di sản văn hóa Quảng Bình
Mặc dù có nguồn gốc từ đời sống lao động, với sự thăng trầm, biến cố của thời gian, Hò khoan Lệ Thủy đã và đang đứng trước nguy cơ mai một. Theo lời ông Nguyễn Hùng Vĩ – nhà nghiên cứu dân gian: “Ở Lệ Thủy còn rất ít người biết hát những mái hò khoan lời cổ”.
Số nghệ nhân biết hát hò khoan còn vài ba chục người ở lứa tuổi trung niên. Với niềm đam mê, tâm huyết với nghệ thuật dân ca quê nhà, nhóm nghệ nhân đã cùng nhau thành lập một CLB mang tên CLB Hò khoan Lệ Thủy. Từ thời điểm thành lập đến nay đã gần 7 năm, các thành viên đều tích cực giới thiệu cũng như quảng bá làn điệu Hò khoan tới người dân trong và ngoài tỉnh. Họ sắp xếp thời gian để biểu diễn ở các nơi có lời mời.
Tuy nhiên, do CLB Hò khoan Lệ Thủy hoạt động dựa trên tinh thần tự nguyện và không được hỗ trợ kinh phí của ngành Văn hóa và chính quyền địa phương nên việc duy trì hoạt động gặp nhiều khó khăn, thử thách. Vài năm qua, Quảng Bình đã triển khai một số hoạt động nhằm quảng bá di sản văn hóa Hò khoan như chương trình “Quảng Bình trong lòng Hà Nội” (3/2017) phát sóng trên VTV.
Những đó mới chỉ là những hoạt động bước đầu, để CLB duy trì dài hạn trong việc giới thiệu và quảng bá Hò khoan Lệ Thủy rất cần vai trò “bà đỡ” của các cấp chính quyền địa phương, của ngành Văn hóa tỉnh Quảng Bình và các công ty du lịch trên địa bàn cả nước.
Các giá trị văn hóa và lễ hội khác ở Quảng Bình
Ngoài làn điệu Hò khoan Lệ Thủy, Quảng Bình còn nổi tiếng với rất nhiều lễ hội và văn hóa khác được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia, như: Lễ hội trỉa lúa của người Bru-Vân Kiều, Lễ hội Cầu Ngư Quảng Bình,… Các bạn có thể đến tận nơi để trải nghiệm và nâng cao niềm tự hào dân tộc.
Những thông tin về Hò khoan Lệ Thủy trên đây hy vọng sẽ giúp các bạn khám phá được nhiều điều thú vị hơn về vùng đất Quảng Bình này. Hy vọng các bạn sẽ có một dịp được thưởng thức Hò khoan Lệ Thủy khi đi du lịch Quảng Bình. QBTravel chúc các bạn có một chuyến đi thật vui vẻ và thu được thật nhiều điều hay ho!
